Τι είναι η λιποπρωτεΐνη(α) και γιατί μας ενδιαφέρει;

Η λιποπρωτεΐνη(α), ή Lp(a), είναι ένας λιποπρωτεϊνικός δείκτης στο αίμα που έχει τραβήξει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας τα τελευταία χρόνια ως ένας ανεξάρτητος και ισχυρός παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα. Αν και παραμένει σχετικά άγνωστη στο ευρύ κοινό, η Lp(a) θεωρείται από την Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ESC), την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία (AHA) και το National Health Service (NHS) του Ηνωμένου Βασιλείου ως κρίσιμος δείκτης για την αξιολόγηση του καρδιαγγειακού κινδύνου.

Σημειώνεται ότι η μέτρηση της Lp(a) περιλαμβάνεται πλέον και στον καρδιολογικό έλεγχο του προγράμματος «Προλαμβάνω» που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, με στόχο την πρόληψη των καρδιοαγγειακών παθήσεων. Πολλοί πολίτες διαπιστώνουν για πρώτη φορά την ύπαρξη της εξέτασης αυτής στο πλαίσιο του συγκεκριμένου προληπτικού ελέγχου.

Τι είναι η Lp(a);

Η Lp(a) είναι ένα μόριο που μοιάζει με την LDL («κακή» χοληστερόλη), αλλά έχει μια πρόσθετη πρωτεΐνη: την απολιποπρωτεΐνη(a) [apo(a)]. Αυτό το χαρακτηριστικό της δίνει ιδιαίτερες ιδιότητες:

Είναι αθηρογόνος (προάγει τη δημιουργία αθηρωματικής πλάκας).
Έχει θρομβογόνες ιδιότητες (προάγει την πήξη του αίματος).
Δεν επηρεάζεται σημαντικά από τη διατροφή ή την άσκηση.

Η apo(a) έχει παρόμοια δομή με το πλασμινογόνο, μια ουσία που εμπλέκεται στη διάλυση θρόμβων, αλλά η Lp(a) λειτουργεί ανταγωνιστικά, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο για σχηματισμό θρόμβων.

Γιατί είναι σημαντική;

Τα υψηλά επίπεδα Lp(a) σχετίζονται με:

Στεφανιαία νόσο
Έμφραγμα του μυοκαρδίου
Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
Περιφερική αρτηριακή νόσο
Στένωση αορτικής βαλβίδας

Αυτό συμβαίνει επειδή η Lp(a) συνδυάζει την αθηρογόνο δράση με την ενίσχυση της θρόμβωσης και της φλεγμονής. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η αυξημένη Lp(a) είναι ανεξάρτητος προγνωστικός δείκτης για μελλοντικά καρδιαγγειακά συμβάντα, ακόμη και όταν άλλοι παράγοντες, όπως η LDL και η πίεση, είναι φυσιολογικοί.

Ποιοι είναι οι φυσιολογικοί δείκτες;

Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία, η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία και άλλοι διεθνείς οργανισμοί ορίζουν ότι:

Κίνδυνος αυξημένος: >50 mg/dL ή >125 nmol/L
Πολύ υψηλός κίνδυνος: >180 mg/dL ή >430 nmol/L

Τι καθορίζει τα επίπεδά της;

Γενετική: Η συγκέντρωση Lp(a) καθορίζεται κατά ~90% από γενετικούς παράγοντες. Δεν αλλάζει σημαντικά με την ηλικία ή τον τρόπο ζωής.
Εθνικότητα: Οι πληθυσμοί αφρικανικής καταγωγής έχουν γενικά υψηλότερα επίπεδα.
Φύλο και ηλικία: Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, και τα επίπεδα παραμένουν σταθερά από την παιδική ηλικία.

Ποιος πρέπει να κάνει μέτρηση;

Σύμφωνα με τις οδηγίες της ESC 2021, η μέτρηση της Lp(a) θα πρέπει να γίνεται τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής:

Σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό πρόωρου εμφράγματος ή εγκεφαλικού
Σε ασθενείς με επαναλαμβανόμενα καρδιαγγειακά συμβάντα χωρίς άλλους παράγοντες κινδύνου
Σε άτομα με στένωση αορτικής βαλβίδας σε νεαρή ηλικία
Σε περιπτώσεις υποψίας οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας

Πώς αντιμετωπίζεται η αυξημένη Lp(a);

Δυστυχώς, η Lp(a) είναι ανθεκτική στις κλασικές παρεμβάσεις.

Δεν υπάρχουν ευρέως εγκεκριμένες θεραπείες ειδικά για Lp(a), αλλά:

Νέα φάρμακα υπό ανάπτυξη:
- Pelacarsen (Antisense therapy): στοχεύει στην παραγωγή apo(a)
- Olpasiran (siRNA): αναστέλλει τη σύνθεση της Lp(a)
Υπάρχοντα φάρμακα με μικρή επίδραση:
- PCSK9i: μειώνουν την Lp(a) κατά 20–30%
- Νιασίνη: ιστορικά χρησιμοποιήθηκε, αλλά δεν συστήνεται πλέον λόγω παρενεργειών
Apheresis:
- Διαδικασία αφαίρεσης της Lp(a) από το αίμα σε εξειδικευμένα κέντρα, σε εξαιρετικές περιπτώσεις
Μείωση συνολικού κινδύνου:
- Χαμηλή LDL (<55 mg/dL για πολύ υψηλό κίνδυνο)
- Ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης
- Έλεγχος σακχάρου και σωματικού βάρους
- Διακοπή καπνίσματος

Τι δεν βοηθάει

Διατροφή: Δεν επηρεάζει σημαντικά την Lp(a)
Άσκηση: Παρότι ωφέλιμη για την υγεία, δεν μειώνει την Lp(a)
Συμπληρώματα: Δεν υπάρχει σαφής ένδειξη ότι τα ιχθυέλαια ή άλλα συμπληρώματα βοηθούν

Πρέπει να ανησυχώ;

Η απάντηση εξαρτάται:

Αν τα επίπεδα είναι φυσιολογικά, δεν απαιτείται παρακολούθηση.
Αν είναι αυξημένα, τότε είναι σημαντικό να ελέγχεται ο συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος με συστηματικό τρόπο.

Η αυξημένη Lp(a) δεν σημαίνει αυτόματα ότι θα πάθετε έμφραγμα ή εγκεφαλικό, αλλά ότι χρειάζεται επιπλέον προσοχή και ενίσχυση της πρόληψης.

Τι λένε οι διεθνείς οδηγίες;

✅ Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ESC 2021):

Συνιστά μέτρηση μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής σε όλους
Θεωρεί την Lp(a) ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου

✅ Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία (AHA/ACC):

Αναγνωρίζει την Lp(a) ως σημαντικό τροποποιητικό παράγοντα κινδύνου
Εξετάζει τη χρήση της για επιπλέον καθοδήγηση σε άτομα με ενδιάμεσο κίνδυνο

Μελλοντικές προοπτικές

Η επιστημονική έρευνα επικεντρώνεται:

Στην έγκριση φαρμάκων όπως το pelacarsen και το olpasiran
Στην αξιολόγηση εάν η μείωση της Lp(a) βελτιώνει πραγματικά τα κλινικά συμβάντα
Στην ενσωμάτωση της Lp(a) σε μελλοντικούς αλγορίθμους καρδιαγγειακού κινδύνου

Συμπεράσματα

Η λιποπρωτεΐνη(α) είναι ένας παραγνωρισμένος αλλά εξαιρετικά σημαντικός δείκτης για την υγεία της καρδιάς. Επειδή καθορίζεται γενετικά και δεν επηρεάζεται από τη διατροφή ή την άσκηση, απαιτείται διαφορετική προσέγγιση: